|
Το αιτιολογικό για την πρόταση σύστασης εργαστηρίου συντήρησης στηρίζεται στο ότι
«[…] η Βιβλιοθήκη Κοραή της Χίου διαθέτει σε μεγάλο αριθμό χειρόγραφα, βιβλία, αρχεία, χάρτες, σχέδια, εφημερίδες, πίνακες, κ.λπ. με τεράστια αξία. Το πολύτιμο αυτό πολιτιστικό υλικό αποτελεί σπάνια, αν όχι μοναδική, πηγή έρευνας παγκόσμιου ενδιαφέροντος (χειρόγραφα-βιβλία Κοραή, εκδόσεις παλαίτυπες, αρχαίτυπες, κ.α. Το υλικό αυτό, στα διακόσια και πλέον χρόνια λειτουργίας της Βιβλιοθήκης, έχει υποστεί επικίνδυνες φθορές από το χρόνο, από τη χρήση αλλά και τις συνθήκες διαφύλαξης.» (Πρακτικά αρ. 78-6, 20.9.1994)
Όπως μαρτυρούν και τα πρακτικά της εποχής, το υλικό της Βιβλιοθήκης ουδέποτε συντηρήθηκε συστηματικά γιατί το έργο αυτό έπρεπε να ανατεθεί σε ειδικό συντηρητή και γιατί προϋπόθετε την ύπαρξη ειδικών εγκαταστάσεων και εξοπλισμού.
Την εποχή εκείνη, η χώρα μας διέθετε πολύ περιορισμένο αριθμό καταρτισμένων και έμπειρων συντηρητών. Πιο συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορούσε στη Βιβλιοθήκη «Κοραής», πριν το 1994 δεν υπήρχε ο κατάλληλος χώρος για τη στέγαση ενός τέτοιου εργαστηρίου, αλλά ούτε και οι οικονομικοί πόροι για την ανάληψη και περάτωση έργων συντήρησης.
Με αυτά τα δεδομένα, πρωταρχικός στόχος των υπευθύνων της Βιβλιοθήκης ήταν «η κατά το δυνατόν σταθερή διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης του υλικού, ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω βλάβες και φθορές (κατασκευή θηκών, απολύμανση χώρων, μικροφωτογράφηση, κ.λπ.)» (ο.π.)
Το 1994 φαίνεται πως ωρίμασαν αρκετά οι όροι και οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία του εργαστηρίου με επαρκείς εγγυήσεις για τη σύγχρονη και αποτελεσματική λειτουργία του. Όπως προκύπτει από τα σχετικά πρακτικά, βρέθηκε τελικά «ο κατάλληλος χώρος σε παρακείμενο κτήριο που παραχώρησε στη Βιβλιοθήκη ο Δήμος Χίου και εξειδικευμένα άτομα για τη σωστή οργάνωσή του.» (Πρακτικά αρ. 78-6, 20.9.1994)
|
|
Η δαπάνη της μελέτης επρόκειτο να «αντιμετωπισθεί από πιστώσεις του προϋπολογισμού της βιβλιοθήκης οικονομικού έτους 1995». Το πιο σημαντικό ωστόσο στοιχείο ήταν η πρόθεση των ιθυνόντων της Βιβλιοθήκης να εγγυηθούν ότι η εν λόγω μελέτη θα περιελάμβανε «όλες εκείνες τις προϋποθέσεις και διαδικασίες που είναι απαραίτητες για τη σύγχρονη οργάνωση του εργαστηρίου» (Δική μας υπογράμμιση) (ο. π.)
Φαίνεται επίσης πως στο χρονικό αυτό διάστημα το εργαστήριο απέκτησε «ειδικό μηχάνημα συμπλήρωσης χαρτιού που αγοράστηκε με χρήματα προερχόμενα από δωρεές» (Xούλης, 2006: 72)
Μετά το 2000, δηλαδή με το πέρας της πειραματικής λειτουργίας του εργαστηρίου, και για σύντομο χρονικό διάστημα, η Βιβλιοθήκη κατόρθωσε να εξασφαλίσει πόρους για τη σύναψη σύμβασης εργασίας περιορισμένου χρόνου με απόφοιτο του Τμήματος Συντήρησης. Αυτό όμως απείχε αρκετά από τους αρχικούς στόχους και τις φιλόδοξες προσδοκίες των ανθρώπων που εργάστηκαν προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ενός σύγχρονου και πρότυπου κέντρου συντήρησης.
Δυστυχώς, η σημαντική πρωτοβουλία του Εφορευτικού Συμβουλίου σχετικά με το εργαστήριο συντήρησης δεν πρόλαβε να δώσει τους αναμενόμενους καρπούς. Το 2001 το εργαστήριο σταμάτησε να λειτουργεί ελλείψει πόρων και παρέμεινε κλειστό μέχρι και το 2007.
Στις 7 Μαρτίου 2007, το Εφορευτικό της Βιβλιοθήκης αποφάσισε την επαναλειτουργία του εργαστηρίου που θα γινόταν κατόπιν συνεννόησης του τότε συντηρητή με τον Κώστα Χούλη. (Πρακτικά αρ. 202_53, 08.03.2007). Με την ίδια απόφαση, προτάθηκε τα βιβλία που είχαν δοθεί για συντήρηση να επιστραφούν και να τοποθετηθούν στα ράφια των βιβλιοστασίων που ανήκαν αρχικά.
Πρόσφατη ιστορία και στόχοι του εργαστηρίου
 |
Σήμερα, σκοπός του εργαστηρίου συντήρησης είναι να διασφαλίζει ότι οι συλλογές εντύπου και αρχειακού υλικού, καθώς και οι συλλογές χειρογράφων, χαρτών, εφημερίδων κ.λπ., που ανήκουν στη Βιβλιοθήκη «Κοραής» θα διατηρηθούν σε καλή κατάσταση έτσι ώστε να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές και να μπορέσουν να αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης από τους ερευνητές και ψυχαγωγίας από το ευρύ κοινό.1
Ο ειδικά διαμορφωμένος χώρος που στεγάζει σήμερα το εργαστήριο προσφέρει στους τεχνικούς ένα άνετο και λειτουργικό περιβάλλον εργασίας. Τα τρία μεγάλα παράθυρά του σκορπίζουν άπλετα στο χώρο το φυσικό φως. Στην αίθουσα υπάρχουν μεγάλοι πάγκοι εργασίας και πάγκοι με ενσωματωμένες δεξαμενές για το πλύσιμο και την αποξύνωση (de-acidification) του χαρτιού, στους οποίους μπορούν να εργαστούν άνετα μέχρι και τρεις συντηρητές. Υπάρχει επίσης στήλη απιονισμού για την παροχή αποσταγμένου νερού. Στον εξοπλισμό του εργαστηρίου περιλαμβάνεται μηχάνημα συμπλήρωσης χαρτιού (leaf caster), καθώς και μηχάνημα στεγνώματος και ισιώματος των φύλλων. Για τη βιβλιοδεσία χρησιμοποιούνται δύο μεγάλα ψαλίδια, τεζάκια, καθώς επίσης και μικρές και μεγάλες πρέσες. Τέλος, το εργαστήριο έχει αρκετά ερμάρια και συρτάρια με μικροεργαλεία και αναλώσιμα υλικά για την κάλυψη των βασικών αναγκών συντήρησης. Η δημιουργία κατάλληλων περιβαλλοντικών συνθηκών επιτυγχάνεται με συστήματα αυτόνομης θέρμανσης και κλιματισμού καθώς και με κατάλληλα όργανα για την παρακολούθηση τους.
|
Το 2007, η Βιβλιοθήκη «Κοραής» σε συνεργασία με την 3η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, και πιο συγκεκριμένα με την προϊσταμένη της υπηρεσίας, κα Αριστέας Καββαδία, αποφάσισαν να διατίθεται μία φορά την εβδομάδα στο εργαστήριο συντήρησης της βιβλιοθήκη η συντηρήτρια έργων τέχνης και αρχαιοτήτων (ΤΕ) Διονυσία Γκλαβά-Μαγείρου με σκοπό την επαναλειτουργία του εργαστηρίου και τη συντήρηση έργων των οποίων η κατάσταση θεωρούταν κρίσιμη.
Η Διονυσία εργάστηκε στο εργαστήριο από το Φεβρουάριο του 2007 έως τον Ιούνιο του 2008 και, αφού ανέλαβε, το πρώτο μέλημά της ήταν να αποκαταστήσει το χώρο στην αρχική του μορφή. Έτσι, κατέγραψε και οργάνωσε εκ νέου το υλικό και τον εξοπλισμό που διέθετε ήδη το εργαστήριο. Στην καταγραφή αυτή βρέθηκαν τα υλικά που έλειπαν και προσδιορίστηκαν τα υλικά και τα μέσα που ήταν αναγκαία για την ομαλή λειτουργία του εργαστηρίου και τη δυνατότητα συντήρησης χαρτώου υλικού. Τέλος, στο χρονικό αυτό διάστημα ελέγχθηκαν βιβλία για να αξιολογηθούν οι φθορές τους και η συντηρήτρια παρείχε συμβουλευτικές υπηρεσίες σε θέματα συντήρησης και διατήρησης βιβλίων.
Από τον Ιούνιο του 2008 μέχρι και το Μάρτιο του 2009, το εργαστήριο συντήρησης καταπιάστηκε με τη συντήρηση φύλων εφημερίδων που επρόκειτο να ψηφιοποιηθούν. Το έργο της ψηφιοποίησης είχε ανατεθεί στην εταιρία Globo και τη συντήρηση των φύλων των εφημερίδων την ανέλαβε ο συντηρητής Αντώνης Πετράς που, την εποχή εκείνη, απασχολούταν μερικώς στο εργαστήριο για λογαριασμό της Globo.
 |
Το Μάρτιο του 2009, ο Αντώνης Πετράς, υπέγραψε ειδική σύμβαση έργου με τη Βιβλιοθήκη Κοραή και ανέλαβε εξ’ ολοκλήρου τη λειτουργία του εργαστηρίου. Ο Αντώνης γεννήθηκε στη Χίο στις 21 Σεπτεμβρίου του 1975. Σπούδασε Συντήρηση Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Βsc Heritage Conservation) στο πανεπιστήμιο του Derby της Αγγλίας απ’ όπου και αποφοίτησε το 2001. Στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην αρχαιομετρία (Msc Archaeological Materials) στο πανεπιστήμιο του Nottingham της Αγγλίας. Από το 2006 έως το 2008 εργάστηκε στη 10η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, με αποκλειστικό αντικείμενο τη συντήρηση βιβλίου. Έχει παρακολουθήσει αρκετά σεμινάρια με θέμα τη συντήρηση βιβλίου και τις ιστορικές βιβλιοδεσίες.
|
Το πρώτο βιβλίο που συντήρησε ο Αντώνης στο εργαστήριο της Βιβλιοθήκης «Κοραής» ήταν ο Πορτολάνος του Δημητρίου Τάγια, που εκδόθηκε στη Βενετία το 1582. Χρειάστηκαν πέντε περίπου μήνες για την αποκατάσταση του σημαντικού αυτού παλαίτυπου, το οποίο παραδόθηκε στο κοινό στα πλαίσια μιας εντυπωσιακής παρουσίασης, η οποία έλαβε χώρα στο Αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης Κοραής, στις 2 Μαρτίου 2009, παρουσία εκλεκτών εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης και της χιακής κοινωνίας. Η συντήρηση του Πορτολάνου έγινε με δαπάνη του Λιμενικού Ταμείου Χίου στα πλαίσια του προγράμματος «Υιοθετήστε τη συντήρηση ενός βιβλίου».
Τη στιγμή αυτή, ο Αντώνης Πετράς ολοκληρώνει τη συντήρηση του βιβλίου του Ηροδότου του Αλικαρνασσήος, Ιστοριών Λόγοι Θ, 2η έκδοση, που εκδόθηκε από τον Henricus Stephanus (Anno M. D. XCII). Το βιβλίο αυτό βρίσκεται σε εξαιρετικά κακή κατάσταση, καθώς η βιβλιοδεσία τους έχει καταστραφεί ολοσχερώς και το έγγραφο έχει υποστεί εκτεταμένες φθορές από έντομα.
Παράλληλα, ο Αντώνης έχει ξεκινήσει μελέτη για την αποκατάσταση του περίφημου έργου Description de l’Egypte. Η βιβλιοθήκη μας διαθέτει αντίγραφο της πρώτης και σπανιότερης έκδοσης του πολύτιμου αυτού έργου, το οποίο δώρισε ο ίδιος ο Ναπολέων στον Αδαμάντιο Κοραή. Η συντήρηση του έργου θα γίνει με χορηγό την κα. Ματρώνα Ξυλά-Ergon.
Η Βιβλιοθήκη «Κοραής» και το εργαστήριο συντήρησης εντείνουν και συστηματοποιούν τις προσπάθειές τους, προκειμένου το κοινό να ευαισθητοποιηθεί για τα σπάνια βιβλία που χρήζουν άμεσα και επιτακτικά συντήρηση και να συμβάλει υλικά στο φιλόδοξο πρόγραμμα αποκατάστασής τους.
1 Όπως αναφέρει και η Γκλαβά-Μαγείρου η συντήρηση αναφέρεται στο «σύνολο των συγκεκριμένων εξειδικευμένων επεμβάσεων ανάλογα την περίπτωση ώστε να παραταθεί κατά το δυνατό η διάρκεια ζωής και να αποκατασταθεί η αισθητική αρτιότητα ενός πολιτιστικού αγαθού ή αντικειμένου. Οι επεμβάσεις υπόκεινται σε ορισμένη δεοντολογία που διέπει τόσο τις μεθόδους εφαρμογής όσο και τα υλικά που χρησιμοποιούνται. Αντίθετα, η διατήρηση «θεωρείται το σύνολο των ενεργειών που έχουν ως σκοπό να διατηρηθεί ακέραιο και αμετάβλητο το σύνολο των πληροφοριών (ιστορικής, αισθητικής, τεχνολογικής αξίας) που περιέχονται στο τεκμήριο. Η διατήρηση περιλαμβάνει οποιαδήποτε ενέργεια γίνεται με στόχο να καθυστερήσει, να εμποδίσει ή να σταματήσει τη φοθρά του αντικειμένου. Οι ενέργειες αυτές αναφέρονται τόσο στο περιβάλλον φύλαξης του τεκμηρίου όσο και στις επεμβάσεις που απαιτούνται, αλλά και στον τρόπο συμπεριφοράς των χρηστών προς το αντικείμενο.» Τέλος υπάρχει και η προληπτική συντήρηση που «αναφέρεται και περιλαμβάνει παρεμβάσεις προς εξυγίανση του περιβάλλοντος φύλαξης του αντικειμένου, προκειμένου να επιμηκυνθεί η διάρκεια ζωής του. (Γκλαβά 2008: 58-9)
|
